افزایش حمله‌های پهپادی گروه‌های نیابتی تحت حمایت ایران در منطقه، کشورهای عربی و اسرائیل را به سمت تشکیل یک ائتلاف امنیتی- نظامی شبیه ناتو سوق داده است. به نظر می‌رسد که ضرورت مقابله با این تهدیدهای مشترک، قواعد بازی در منطقه را تغییر داده و دشمنان گذشته را به هم‌پیمان‌های نظامی جدید تبدیل کرده است.

تهدیدهای ایران، کشورهای عربی متحد آمریکا را به‌رغم اختلاف‌هایی که بر سر موضوع فلسطین با اسرائیل دارند، به این کشور نزدیک کرده است.

طرح تشکیل «ناتو خاورمیانه» و ایجاد یک کمربند امنیتی و یک سامانه دفاع هوایی و دریایی مشترک، یکی از مباحثی است که در ماه‌های اخیر از سوی مقام‌های آمریکایی، اسرائیلی، و برخی از کشورهای عربی مطرح شده است.

 احتمالا در سفر روز چهارشنبه جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، به اسرائیل و عربستان سعودی، بحث تشکیل یک ائتلاف جامع علیه تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران در منطقه نیز مطرح خواهد شد.

جو بایدن در سفر خود، با رهبران کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، قطر، و عمان، همراه با مصر، اردن، و عراق، در نشست شورای همکاری خلیج فارس در جده شرکت می‌کند. 

جان کربی، سخنگوی کاخ سفید، پنجشنبه گذشته و پیش از سفر بایدن، تایید کرد که مقام‌های آمریکایی با متحدان خود در خاورمیانه، درباره ایجاد یک سامانه دفاع هوایی مشترک در حال مذاکره‌اند.

بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل، نیز ماه گذشته گفت که اسرائیل با حمایت ایالات متحده در حال تشکیل یک ائتلاف هوایی منطقه‌ای است. گانتز سفر بایدن به منطقه را باعث تقویت این همکاری منطقه‌ای دانست.

به گفته مقام‌های اسرائیلی، این «ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه» در حال حاضر هم عملیاتی است و اسرائیل تاکنون چند حمله، از جمله حمله‌ای به اسرائیل را از خاک عراق با پهپادهای ایرانی، رهگیری و خنثی کرده است.

در فروردین ۱۴۰۱، اولین نشست چهار کشور امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و مصر با اسرائیل، با حضور آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، در شهر سده‌بوکر واقع ‌در صحرای نقب در اسرائیل، برگزار شد.

پیش از برگزاری این نشست، یائیر لاپید، وزیر خارجه اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران را «دشمن مشترک» خطاب کرد و گفت که این نوع همکاری‌ها موجب ترس و بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران و شبه‌نظامیان مورد حمایت آن در منطقه خواهد شد.

در سال ۲۰۲۰، امارات‌متحده عربی، بحرین، و مراکش بر اساس «پیمان ابراهیم» و با ابتکار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده، روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کردند. مصر هم از سال ۱۹۷۹ اسرائیل را به رسمیت شناخته است.

سه ماه پس از نشست نقب، در تیر ۱۴۰۱، چهار کشور امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و مصر، همراه با دیپلمات‌های ارشد اسرائیل و آمریکا، نشستی در شهر منامه، پایتخت بحرین، برگزار کردند. در این نشست، علاوه بر توسعه همکاری‌های این کشورها در زمینه انرژی، گردشگری، و سلامت، به موضوع مهم «امنیت منطقه‌ای» نیز پرداخته شد. یکی از اهداف این نشست‌ها، مقابله با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه عنوان شد.

تا پیش از این و به دلیل مناقشات میان اسرائیل و فلسطینیان، نشست این کشورها با اسرائیل امری بعید بود. اما در سال‌های اخیر شاهد همکاری‌های امنیتی کشورهای عربی با اسرائیل با وساطت آمریکا بوده‌ایم. افزایش تهدیدهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، دلیل اصلی نزدیکی این کشورها به یکدیگر بوده است. همکاری‌های نظامی و دفاعی مقابل ایران و ضرورت یک راهبرد مشترک در قبال تهدیدهای شبه نظامی‌های مورد حمایت ایران در منطقه، دشمنان دیروز را به دوستان امروز بدل کرده است.

هم‌زمانی این نشست‌ها با مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران، نشان‌دهنده این است که کشورهای منطقه به این مذاکرات خوشبین نیستند و امید چندانی به رفع تهدیدها و مهار سیاست‌های منطقه‌ای ایران از طریق این مذاکرات ندارند، و خود به دنبال راهکاری برای حفظ امنیت از طریق ائتلاف‌های منطقه‌ای‌اند.

تقویت سامانه‌های پدافند هوایی برای مقابله با تهدیدات موشکی و پهپادی شبه‌نظامیانی که از سوی جمهوری اسلامی ایران تجهیز می‌شوند و تهدیدی برای منطقه به شمار می‌آیند، از اهداف اصلی برگزاری این دو نشست بوده است.

علاوه بر این چهار کشور عربی، اردن نیز از ایجاد یک مکانیسم هماهنگ دفاعی- نظامی بین کشورهای منطقه برای مقابله با تهدیدهای پهپادی و موشکی جمهوری اسلامی ایران علیه کشورهای منطقه و اسرائیل، استقبال کرده است. 

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، اوایل تیر ماه و چند هفته پیش از سفر جو بایدن به منطقه، ضرورت ایجاد طرح «ناتو خاورمیانه» را مطرح کرد.

او گفت که خواهان شکل‌گیری یک ائتلاف نظامی شبیه به «ناتو» در خاورمیانه است و اولین فردی خواهد بود که ایجاد این ائتلاف را تایید کند.

سخنان ملک عبدالله اولین اظهار نظر رسمی یک رهبر کشور عربی در زمینه ایجاد «ناتو خاورمیانه» است.

اردن، با وجود اختلاف‌های زیادی که در زمینه فلسطین با اسرائیل دارد، از سال ۱۹۹۴ و در دوران پادشاهی ملک حسین، روابط خود را با اسراییل عادی‌سازی کرده است.

پیش از این موضع‌گیری ملک عبدالله، شماری از نمایندگان دموکرات و جمهوری‌خواه کنگره آمریکا پیش‌نویس لایحه‌ای را به کنگره ارائه کردند که بر اساس آن، خواستار یکپارچه‌سازی پدافند کشورهای خاورمیانه برای مقابله با تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران شدند.

افزایش توان موشکی و  پهپادی جمهوری اسلامی ایران  در سال‌های اخیر و تسلیح شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در یمن، عراق، لبنان، و دیگر کشورهای منطقه، این کشورها را بر آن داشته است تا برای مقابله با این تهدیدها چاره‌ای بیاندیشند.

حمله‌های این گروه‌ها به زیرساخت‌های عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در یک سال گذشته افزایش یافته است و این کشورها و اسرائیل را بر آن داشته تا با ایجاد یک مکانیسم بازدارنده، با این نوع حمله‌ها مقابله کنند.

کنت مک‌کنزی، رئیس پیشین ستاد مرکزی فرماندهی نیروهای آمریکا (سنتکام)، در روزهای پایانی عهده‌داری این سمت، برنامه موشکی ایران را بزرگ‌ترین تهدید علیه امنیت منطقه خواند. مک‌کنزی در سخنان خود در کمیته سنای آمریکا گفت که جمهوری اسلامی ایران «بیش از سه هزار موشک بالستیک دارد که برد برخی از آن‌ها تا تل‌آویو می‌رسد. به گفته مک‌کنزی، ایران در پنج تا هفت سال گذشته سرمایه‌گذاری زیادی روی ساخت و توسعه موشک‌های بالستیک کرده است. 

رئیس پیشین سنتکام همچنین به برنامه پهپادی ایران اشاره کرد و گفت که ایران قطعات پهپادها را به صورت انبوه تولید می‌کند، و این پهپادها را در اختیار نیروهای نیابتی خود در منطقه می‌گذارد.مک‌کنزی با اشاره به پیوستن اسرائیل به حوزه تحت نظارت سنتکام، گفت که این امر فرصت‌های زیادی برای همکاری در زمینه دفاع هوایی و موشکی در خاورمیانه ایجاد کرده است.

روزنامه «اسرائیل هیوم» نیز در گزارشی نوشت که [قدرت و کیفیت] پهپادها و موشک‌هایی که حوثی‌های یمن تحت حمایت ایران به عربستان سعودی و امارات متحده عربی پرتاب می‌کنند، ارتقا یافته است، و به ضرورت تقویت سیستم‌های دفاع پدافندی در منطقه اشاره کرد.

در مقابل، طرح تشکیل «ناتو خاورمیانه» با واکنش تند مقام‌های ایرانی مواجه شده است.

علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی ایران در امور بین‌الملل، در گفت‌وگو با «پایگاه خبری انتخاب»، در این زمینه گفت: «این موضوع ایده نامناسبی است، هر کشوری، اعم از امارات و غیر امارات، اگر بخواهند در این زمینه کاری کنند، خدمتی به منطقه نکرده‌اند، بلکه ضربه جدی به منطقه زده‌اند.»

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز  روز شنبه به طرح موضوع تکمیل سامانه‌های پدافند هوایی در منطقه واکنش نشان داد و گفت که ایران به این اظهارات از منظر «تهدید علیه امنیت ملی و منطقه‌ای» نگاه می‌کند.

در مجموع، به نظر می‌رسد که پس از «توافق ابراهیم» در سال ۲۰۲۰ که با ابتکار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق ایالات متحده آمریکا، انجام شد، سفر بایدن به منطقه، دومین قدم در راه شکل‌گیری روابط دیپلماتیک، نظامی، و امنیتی جدید در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. این ائتلاف جدید برای اسرائیل مطلوب است، اما باید دید که کشورهای عربی منطقه تا چه حد در پیوستن به آن تمایل نشان خواهند داد و با وجود اختلافاتی که با اسرائیل در زمینه فلسطین دارند، تا چه اندازه حاضرند به این کشور نزدیک شوند.